Het succes van de Rekentoets en andere drempeltoetsen

Als je globaal de berichtgeving volgt, zou je haast gaan denken dat de politiek met het verplicht stellen van de rekentoets in het vo en mbo, een grote flater heeft geslagen. In de praktijk is niets minder waar. De rekentoets heeft ons nu al veel gebracht.
Door: Allard Bijlsma

Het hele invoeringstraject, de al uitgevoerde aanpassingen aan methodes en het feit dat alle scholen inmiddels een rekenprogramma hebben opgezet, heeft er voor gezorgd dat rekenen volop in de aandacht staat. Dat straalt inmiddels af op de jaarlijks steeds beter wordende resultaten. Het verplicht invoeren van de rekentoets lijkt te werken. De toets past naadloos in de wens van ouders en overheid, om in ieder geval voor een paar basisonderwerpen, meer grip te krijgen op de kwaliteit van het onderwijs. Als docent (22 jaar) en vo-ouder (al 7 jaar) heb ik me altijd verbaasd over het ontbreken van een goed overzicht van de voortgang van leerlingen en dan ook nog eens in relatie met de docent die de proefwerken maakt en geeft. In de 9-minutengesprekken kom je vaak niet veel verder dan ‘het gaat best goed’ of ‘huiswerk is wel zijn/haar zwakke punt’. In veel scholen worden ook de tussentijdse Cito-toetsen gebruikt: prima. Je zoon of dochter wordt dan een aantal keren per jaar voor een aantal basiszaken rond taal en rekenen even tegen de landelijke meetlat gehouden. Voor alle andere vakken heeft de school dan nog voldoende vrijheid eigen ideeën over mensbeeld, kunst, geschiedenis of techniek uit te werken en naar eigen inzicht vorm te geven.

De ‘verplichte rekentoets’ betreft een extra onderdeel bij het examen, voor leerlingen in het vmbo, havo, vwo en het mbo. Zo’n rekentoets kennen we al langer voor Pabostudenten, die zo’n toets bij de start van het opleiding krijgen. Zij krijgen ook al een tijdje een taaltoets en sinds dit studiejaar ook een ‘entreetoets mens & wereld’. Zonder de juiste basiskennis voor taal, rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en techniek kun je geen goede leerkracht worden, is de idee en daar zal een ieder het mee eens zijn. Vooral de laatste toets heeft er dit studiejaar voor gezorgd dat op sommige Pabo’s zich tot 50% minder studenten hebben aangemeld. Waarom bieden scholen leerlingen die aangeven naar de pabo te willen, niet in hun laatste studiejaar een inhaalprogramma voor deze vakken aan. Gespecialiseerde uitgeverijen bieden hier boeken en online producten voor aan. Stel je gaat van het vmbo naar het mbo en daarna wil je naar de Pabo. Dat mag en veel studenten doen dat. Dan heb je in klas 2 in het vmbo soms voor het laatst een vak als biologie gehad, als je dat daarna niet in je vakkenpakket van het VMBO-T hebt gehad. Ga je via de route VMBO-Basis of -Kader naar het mbo en dan door, dan heb je na klas 2 al deze vakken niet meer gehad. Logisch dat je dan een doorstroomprogramma moet volgen. Maar dat moet je dat wel aangeboden krijgen. En dat moet gecontroleerd worden. Als ex-docent aardrijkskunde en geschiedenis ben ik uiteraard ook niet tegen een verplicht stuk basiskennis voor deze vakken. Vooralsnog is echter alleen de rekentoets in beeld. En dat levert al discussie op.

Rond de afsluitende rekentoets spelen veel sentimenten. Als ouder of werkende lijkt het je logisch dat je goed kunt rekenen als je van het voortgezet en middelbaar (beroeps)onderwijs af komt. Vervolgopleidingen zitten te springen om studenten die een minimale vaardigheid op het gebied van rekenen bezitten. Vanuit het onderwijs is er echter veel kritiek op de toets zelf. Hij zouden te teksterig zijn, geheel overbodig want in de andere vakken wordt ook gerekend en zo zijn nog vele argumenten te verzinnen. Als buitenstaander zou je denken: ‘ja eindelijk eens een basisniveau voor alle leerlingen’. Meest gehoord: ‘Oh, was dat er dan nog niet, zo’n basisniveau?’. Hup aan de gang en oefenen maar, hoe moeilijk is dat? Sommige scholen zoeken ook een stok om de hond te slaan.Veel scholen zijn gewoonweg te laat begonnen zich op de toets voor te bereiden. Scholen die het goed doen, checken elk jaar aan het begin het niveau van de leerlingen en leerlingen die laag scoren, krijgen een extra leertraject aangeboden. Leerlingen die goed scoren, krijgen regelmatig, een vaak digitaal, herhalingsaanbod aangeboden. Wat in de praktijk blijkt, is dat de leerlingen die een aantal jaren door regelmatig oefenen, zonder problemen op het gewenste eindniveau belanden. De toets is door staatssecretaris Dekker al diverse keren aangepast en verbeterd en wat nu voorligt is een prima toets, om mee te nemen bij de examens van 2016. Uit alle onderzoek blijkt dat door veel oefenmateriaal aan te bieden aan leerlingen en ze 24/7 te begeleiden in hun (online) leeromgeving, de rekenresultaten met sprongen vooruit gaan. Door alle commotie is het meetellen ervan voor vmbo en havo echter wederom uitgesteld. Een gemiste kans voor nu en hopelijk komt dit nog goed.

We moeten voorkomen dat het met rekenen net zo gaat als met het vak informatica/ informatiekunde en de daarbij horende ‘verplichte’ ict-vaardigheden. Ooit was dat een vast vak in de onderbouw van het vo, maar er is vrijwel geen school die het nog in het verplichte vakkendeel heeft zitten. Men denkt dat leerlingen tegenwoordig van zichzelf al wel ict-vaardig zijn. De ict-vaardigheden aan het einde van het vo zijn hierdoor zo wisselend, dat ook hier in het hoger onderwijs over wordt geklaagd. Op Europees niveau is hiervoor het ECDL bedacht, met pittige niveaus waar elke Europese burger aan zou moeten voldoen. Ook daarvan mag je verwachten dat in po en vo alle vaardigheden op het gebied van internet, e-mailen, tekstverwerken, presenteren, spreadsheets en het werken met databases is geregeld. Helaas is dat niet het geval. Nederland is één van de weinige landen in Europa waar dit zo vrij wordt aangeboden.

Ik hoop dat de leerlingen beseffen dat hun vervolgopleiding wel verwacht dat ze kunnen rekenen en spellen en schrijven en presenteren en ga zo maar door. Zo lang scholen leerlingen met een gedifferentieerd eindniveau afleveren, zullen de vervolgopleidingen, zoals de genoemde Pabo, in plaats van de uitgestelde eindtoets een instaptoets gaan afnemen. Dit studiejaar zien we dat studenten dan al op voorhand afhaken. Er zal meer aan de poort worden gescreend en dat is niet in het belang van een goede start op je vervolgopleiding. Rekenen hoor je vóór je hbo- of wo-opleiding te leren en niet naast je al drukke studieagenda. Moet je dat in het eerste studiejaar gaan bijspijkeren, dan verspeel je kostbare tijd. Vaak betreft het een drempelvak en moet ja na het niet halen van de laatst mogelijke herkansing, via een dwingend studieadvies, je opleiding verlaten. Dat kost de samenleving geld en is onnodig.

De rekentoets heeft toch al wel een voordeel opgeleverd voor het onderwijs. Door de aandacht voor het European Computer Driving License (ECDL), het European Framework for Languages (A-, B-, C-niveaus), hebben de meeste docenten geleerd te denken middels metadata. Naast cijfers, zien docenten hierdoor na afloop van een toets ook op welke delen men beter of slechter scoort. Op basis hiervan liften bestaande taxonomieën als Bloom en opkomende als RTTI en OBIT ook mee. Docenten hebben geleerd na afloop van toetsen te kijken waar en op welke niveaus hun leerlingen hiaten vertonen in hun kennis of hun cognitieve leerniveau. Op basis hiervan kun je nu in scholen over gepersonaliseerd leren gaan nadenken. Op basis van metadata zet men soms al vervolgstappen klaar. Het feit dat de rekentoets is opgebouwd uit domeinen en subdomeinen, zorgt ervoor dat dit soort kennis in alle typen van onderwijs bekend wordt. Hieraan gekoppeld worden onze toetspakketten WinToets en Quayn steeds meer ingezet bij leerprogramma’s, die op basis van metadata worden vormgegeven.

[ deze indeling in verworven taalniveau, is in het mbo al heel lang in gebruik ]

In het voortgezet onderwijs is het centraal schriftelijke examen het enige, landelijk afgenomen, gemeenschappelijke moment van kijken hoe je ervoor staat, ten opzicht van anderen op dezelfde opleiding elders in het land. Hopelijk wordt hier een reken- en taaltoets toegevoegd en als geograaf mag er ook best een basispakket aan kennis, zoals nu wordt gecheckt op de pabo, aan worden toegevoegd. Op dit moment heb je als ouder vrijwel geen indicatie of de school van je zoon of dochter een goede basis aan kennis aanbrengt. Het hoger onderwijs gaat daar vooralsnog niet standaard van uit en de paar kansen die we nu nog hebben met een reken- en taaltoets, zouden we dan ook met beide handen moeten aangrijpen.